کد مطلب:24163 شنبه 1 فروردين 1394 آمار بازدید:33

گنجینه پرسمان » اخلاق و عرفان

آيا اين قول كه عرفان هفت مرتبه دارد، صحيح است؟ لطفاً برخي از مراتب آن را شرح دهيد.

در پاسخ شما بايد گفت خير، اين امر كه عرفان هفت مرحله داشته باشد امر ثابتي نيست. به عنوان مقدمه لازم است بدانيد عرفان در يك تقسيمبندي، از دو بخش نظري و عملي تشكيل شده است. بخش نظري در عرفان; به تفسير هستي پرداخته; و دربارة خدا و جريان هستي و انسان ساكن در آن بحث ميكند. امّا در عرفان عملي ـ كه سؤال شما از اين مقوله است ـ سالك براي رسيدن به درجه رفيع انسانيت، يعني توحيد، بايد مراحل و منازلي را طي كند(12); لذا به اين علم، كه مانند علم الاخلاق است، علم سير و سلوك ميگويند. مراحل و منازل سير و سلوك، براساس بينش فكري عرفأ و علما، متفاوت بوده; و گاهي به 100 مرحله ميرسد. بيان اين مطلب نيز لازم است; كه اوليأ و انبيأ، مبتكران سير و سلوكند و خود، اين راه را بدون هيچ معلم بشري، و با دشواري بسيار پيمودهاند، و در طي باز كردن راههاي بسته، آن را براي شاگردان سالك و عارف علامتگذاري كردهاند.(13)

توضيح بيشتر آنكه; ديدگاه جهانبيني توحيدي، انسان را مسافري رهسپار لقاي خدا ميبيند. مسافري كه براي رسيدن به هدف بايد موانع موجود در راه را، كه همان رذايل اخلاقي نظير غفلت، وسوسة علمي، گمانهاي باطل، خودپرستي و هواپرستي، دنياگرايي و... است، را بشناسد. سپس آنها را به وسيلة توبه، زهد، رياضت، مراقبت، محاسبه و تقوا از بين برد. پس از طي اين مرحله نوبت به سير در مقامات و منازل عارفين است كه مهمترين آنها، ايمان، نيت صدق، تفكر، معرفت، يقين، توكل و توحيد است.

ايمان: در سير مقامات و منازل عارفين ابتدائيترين درجة ايمان، ايمان قلبي تقليدي است كه انسان براساس تقليد از بزرگان مكتب خاص، يا افراد ديگري كه به آنها اطمينان دارد ايمان ميآورد و نسبت به مسائلي چون مبدأ و معاد، انبيأ و كتاب و... مطمئن ميشود. مرحلة بالاتر از ايمان قلبي، رسيدن به ايمان شهودي است كه نمونه بارز آن ايمان پيامبر اكرم(9) و اولاد و شاگردان خاص آن حضرت ميباشد.

ـ نيت: نيت به منزلة روحاست و عمل بهمنزلة تن وعمل بي روح جسدسرد و مردهاست و كاري ازآن ساخته نيست.

صدق: خداوند متعال انبيأ را به عنوان صديق و صادق معرفي ميكند و ديگران را به همراهي آنان فرا ميخواند و ميفرمايد: «كونوا مع الصادقين; با صادقان باشيد»(14)

ـ تفكر: چون اخلاق سيري باطني است و باطن با ادراك و عمل دروني حركت ميكند، لذا اولين قدمهايي كه سالكان كوي حق برميدارند نظر و فكر است.

معرفت: معرفت كه يكي از منازل سير سالكان است درجاتي دارد; گاهي معرفت براساس تقليد محض است و آن در جايي است كه شخص، قدرت اقامه برهان بر معارف ندارد كه نازلترين مرتبة معرفت است سپس آگاهي اجمالي و علم بسيط (ساده) است و معرفت استدلالي و شهودي كه هر كدام مراحل و درجاتي دارد كه در مراحل بعد قرار دارد.(15)

يقين: همان جزمِ مطابق با واقع است، يعني معرفت به گونهاي است كه چون مطابق با واقع است جهل در آن راه ندارد.(16)

توكل: كه يكي از مراحل سير سالكان است، همان، گزينش و پذيرش وكيل است و چون انسان بدون علم و قدرتي كه خداي سبحان به او عطا ميكند، قدرت انجام كارهاي خود را ندارد پس بايد بر مبدئي كه خبير و قدير است تكيه و اعتماد كند.(17)

توحيد: توحيد دو مرحله دارد: در ابتدا توحيد، «يكي گفتن» است يعني مؤمن «لا اله الاّالله» ميگويد و به آن ايمان هم دارد و غير از الله موجودي شايستة عبادت نميداند، امّا از اين مرحله بالاتر «يكي كردن» است، و آن اين است كه بداند جز خدا هيچ موجودي مالك چيزي نيست.(18)

جهت كسب اطلاعات بيشتر ميتوانيد به كتب مذكور در پاورقيها مراجعه فرماييد.

پاورقي:

-12 با استفاده از كتاب آشتايي با علوم اسلامي از استاد شهيد مرتضي مطهري. -13 آيتالله جوادي آملي، عبدالله، تفسير موضوعي، مراحل اخلاق، ج 11، ص 225. -14 سوره مباركه توبه، آيه 119.

-15 آيتالله مكارم شيرازي، ناصر، اخلاق در قرآن، ج 1، ص 342.

-16 همان، ص 351.

-17 همان، ص 365.

-18 همان، ص 387.